MÖ. 9. Yüzyılda Doğu Anadolu, Güney Kafkasya ve Kuzeybatı İran coğrafyasına yayılan bir siyasi örgütlenme kuran Urartular, yaklaşık 250 yıl ayakta kalmayı başardılar. Bölgeye yazı ilk defa onlarla geldi. Büyük şehirler; saraylar, kule tapınaklar, açık hava tapınakları, depo binaları, su kanalları, tarım arazileri, bağlar, bahçeler inşa ettiler.

Urartu Dönemi ile birlikte özellikle Van Gölü Havzası’nda ilk defa büyük ölçekli, binlerce kişinin oturduğu yerleşme tipleri oluşmaya başlar. Sitadel ve aşağı yerleşmelerden oluşan bu kentler bazen 80 hektar kadar geniş alanlara yayılırlar. Urartu’nun bu kentleri yanında eyalet merkezleri, yerel beyliklere ait kale, mevsimlik veya dönemsel savunma ve yerleşme sistemleri ile köy yerleşmeleri bulunur.

Urartuların bugün dahi kullanılan sulama tesisleri oldukça başarılı ve sistemli bir mimarlık ve mühendislik yapıları olarak karşımıza çıkmaktadır. Minua (Şamram) Kanalı Tuşpa/Van’ın 50 km güneyinde yer alan Gürpınar Ovası’ndan Urartu Krallığı’nın başkentinin bulunduğu Van Ovası’na su getirmek amacıyla inşa edilmiştir.

Urartu dini ve dolayısıyla dini mimarisiyle ilişkilendirdiğimiz en önemli yapı grubu kare planlı, köşeleri rizalitli, kule tipli tapınaklardır. Urartu coğrafyasında krali kentler ile eyalet merkezlerinde tespit edilen ve standart bir plan anlayışı ile inşa edilen bu tapınaklar, Urartu devlet dininin en çarpıcı temsilcileridir.

Urartu mimarisinin, kaya işçiliğinin en çarpıcı örnekleri olan krali kaya mezarları başkent Tuşpa’da bulunur. Ana kaya oyularak, bazıları toplamda 170 m2 lik bir alana yayılan ana salon ve yan gömü odalarından oluşan mezar kompleksleri oluşturulmuştur.

Urartu dini çok tanrılıdır. Van il merkezinde yer alan Meher Kapı yazıtında 79 tane Urartu tanrısının ismini ve onlara sunulması gereken kurbanların sayısı belirtilir. Baş tanrı Haldi Urartu’nun ulusal tanrısıdır. Steller, kaya anıtları ve yapı kitabelerinde krallar onun adıyla söze başlarlar.

Urartu kralları tanrının buyruğu ve kudretiyle sefere çıkar. Yazıtlardan ve tasvirlerden Urartu ordusunda üç ana birliğin tanımı yapılabilir. Bunların başında savaş arabalarının oluşturduğu birlikler gelir. İkinci önemli grubunu süvariler oluşturur. Piyadeler ise ordu içindeki en büyük grubu oluşturur.

Urartu’da demirden yapılmış silahlar ve iş aletleri ile tunçtan yapılmış üzeri kabartmalı törensel silahlar, yine tunçtan yapılmış üzeri çivi yazılı ve bezemeli bakraçlar, at koşum takımları, mobilya parçaları ve çanaklar oldukça gelişmiş bir estetik anlayışı, tekniği ve işçiliği yansıtır.

Urartu küresel gövdeli tunç kazanları, üç ayaklı bir kaide üzerinde durmaktadırlar. Urartu dini uygulamaları çerçevesinde kullanılan ünik kaplar olduğu anlaşılmaktadır. Arkalarında taşıma halkaları bulunan siren, kanatlı boğa gibi eklentiler dikkat çekicidir.

Urartu’da altın ve gümüşten yapılmış halka biçimli, sarmal yüzük ve küpeler, sandal ve hilal biçimli küpeler, sarkaçlı küpeler, baş kısmı stilize hayvan ve bitki biçimiyle biten elbise iğneleri yine altın ve gümüş madalyonlar ile pektoraller sıklıkla rastlanan ürünlerin başında gelir. Özellikle değerli metallerde görülen granülasyon tekniği ile yapılan süsleme karakteristiktir.

Urartu duvar resimleri beyaz zemin üzerine kırmızı ve koyu mavi renklerle oluşturulan geometrik, bitkisel ve figüratif, birbirini takip/tekrar eden motiflerden oluşturulmuştur. Resimlerde simetri hakimdir ve mekanı oluşturan duvarlarda aynı düzlemlerde uzanırlar.