Yerleşme ve nekropol alanlarında ortaya çıkarılan Urartu mühürlerinin sayısal oranı toplumun her kesiminde yaygın bir kullanım alanı olduğunu gösterir. Yine bu noktada kullanım amaçlarında farklılıklar olduğu anlaşılmaktadır. Bugün Urartu mührü olarak değerlendirdiğimiz birçok örneğin amulet olarak kullanılmış olma olasılığı yüksektir. Yani kimliği teslim eden bu türden eşyanın dinsel, kültsel amaçla boyunda taşındığını söyleyebiliriz.

Urartu mühürleri genellikle taş bazen ise metal, kemik, pişmiş toprak malzeme ile yapılmıştır. Metal örnekleri daha çok tunçtan üretilmiştir. Çoğunlukla boyuna asmak için ip delikleri bulunan mühürler kullanım şekli olarak iki ana grupta toplanabilirler. Damga mühürler ve silindir mühürler.

Damga mühürler en yaygın görülen tipleri oluştururlar. Daha alt gruplar ise konik, yarım yuvarlak, çan/makara biçimli, fıçı, çok kenarlı prizmatik, disk biçimli ve hayvan biçimlilerdir.

Mühür üzerindeki tasvirler çeşitli yöntemlerle işlenmiştir. Çizgi, kesme ve delgi tekniği en çok kullanılanlardır. Çizgi tekniğinde genellikle ucu sivri bir aletle yüzeysel ayrıntılar işlenir. Hayvan ve insanların yüz detayları, bordürler daha çok bu teknikle işlenir. Kesme tekniği daha derin hatların oluşturulmasında kullanılır. Genellikle ucunda bir kesici olan ve hızlı dönen bir alet yardımı ile yapılmaktadır. Delgi tekniği ise duruma göre ince veya kalın uçlu el matkapları ile uygulanmıştır. Şematize hayvan ve insan gövdelerindeki ana bölümlerin oluşturulmasında dairesel oyuklar oluşturulmuştur. Her üç tekniğinde çoğu zaman ortak kullanıldığı görülür. Örneğin kanatlı bir at figürünün gövdesi delgi, ana konturları keski, yüz, kanat ve yele ayrıntıları ise çizgi tekniğinde yapılmıştır.

Mühürler üzerinde hayvan ve karışık hayvan tasvirleri sıklıkla görülür. Av, aslan, kuş, keçi, kanatlı at, hayvanların hâkimi, kanatlı güneş kursu, hayat ağacı en çok uygulanan motif ve sahnelerdir. Bazen bu figürlerin çevresinde yıldız ve hilaller yer almıştır.

Silindir ve çok taraflı prizmatik mühürler üzerine işlenen sahneler ise daha kapsamlıdır. Bazılarında art arda yerleştirilen figür ve eşyalar ile belli bir imaj, hikaye veya olay vurgulanmak istenmiştir. Yine ortada hayat ağacı ve her iki tarafında kanatlı cinlerin bulunduğu ikonografik anlatımlar da göze çarpar. Bazı mühürlerde Teişeba (Fırtına) ve Şiuini (Güneş) tanrısı atribüleri/sembolleri ile birlikte gösterilmiştir. Bu türden anlatımları özellikle tunç eserler üzerindeki tasvirlerde de sıklıkla izlenir.

Tabletler ve depo kaplarının ağızlarını mühürlemek için kullanılan kil topaklar üzerindeki mühür baskıları ile yine bazı silindir mühür baskılarında bulunan çivi yazısı ve unvanlar silindir mühürlerin aynı zamanda yüksek bürokratlar tarafından da kullanıldığını gösterir. 

DAMGA MÜHÜR

SİLİNDİR - DAMGA MÜHÜR VE BASKISI