Urartu’da dokumacılığa ilişkin bilgiler Karmir-Blur, Patnos, Hasanlu gibi kazı merkezlerinden gelen az sayıda arkeolojik bulgu, birkaç yazılı belge ve daha çok metal ve taş eserleri üzerindeki tasvirlerin yorumlanmasından gelir.

Urartu coğrafyasında yaşam biçimi ve ekonomik üretimde hayvancılık daima en önemli unsur olmuştur. Özellikle küçükbaş hayvanlardan elde edilen yün dokumacılığın birincil hammadde kaynağını oluşturur. Bitkisel lifler ve hayvanın derisi de aynı tekstil ürünleri için diğer önemli hammadde kaynaklarındandır.

Karmir-Blur kazılarında üzerinde geometrik motifler ve eklentilerin bulunduğu yünlü kumaş parçaları saptanmıştır. Patnos’da mezar armağanları birlikte Ayanis’de ise depo binasında olasılıkla küplerin ağızlarını kapatmakta kullanılan tekstil örnekleri bulunmuştur. Urartu ile ilişkilendirilen Hasanlu IV tabakasında bulunan tekstil kalıntılarının yün, keçi kılı, bitkisel ve hayvansal liflerden yapılmış olduğu ortaya konmuştur. Tekstilin giysi üretimin yanı sıra dekoratif amaçlı duvara asma ve mobilya kaplaması olarak da kullanılmış olabileceği öne sürülmüştür. Urartu merkezlerinin birçoğunda dokuma ağırlıkları ile yün eğirmede kullanılan ağırşaklar çok sayıda bulunmuştur. Bu da söz konusu yerleşmelerde dokumacılığın yaygın olduğunu gösterir. Bazı mezarlarda ağırşağın ölü armağanı olarak bulunması da bu uğraşın toplumsal hayattaki önemi için kayda değer bir veridir.

Dokumalara ilişkin yazılı belgelere bakılacak olursa en dikkat çekici veri Toprakkale’de bulunmuş çivi yazılı tabletten gelir. Burada 68 dokumacı kadından bahsedilir ki bunlar olasılıkla sarayın hizmetindeki kişilerdir. Karmir-Blur’da bulunan bir yazıtta başka bir kente yollanan yünlü kumaşlar, sığır, koyun ve keçi derilerinden bahsedilir.  II. Sarduri dönemine ait başka bir yazıtta ise Qumaha kralı Kuştaşpili’den alınan ganimetler arasında 3.000 elbisede vardır.

II. Sargon’un Urartu kutsal kenti Muşaşir’i yağmalanmasını anlattığı çivi yazılı anallerinde de Urartu tekstillerine ilişkin kimi bilgiler yer alır. Yağmalanan eşyalar arasında 130 adet parlak renkli yün giysi, mor keten elbiseler ile yine kırmızı kıyafetler için yün bulunur. Yine Haldi Tapınağı’ndan elde edilen ganimetler arasında -olasılıkla ayinlerde kullanılan- altın rozet ve disklerle bezenmiş 9 adet elbise bulunur.

Urartu tunç eserler ve bazı yontular üzerindeki tasvirlerden dokuma ve tekstile ilişkin kimi bilgiler edinebilmekteyiz.

Anzaf Kalkanı üzerindeki tanrı betimlerinde kısa etek ve üzerindeki tunik göze çarpar. Elbise kenarları püsküllü veya işlemelidir, Ayrıca elbisenin yatay kuşaklar içinde uzanan yaprak ve yuvarlak rozet desenli bir kumaştan yapıldığı görülür.

Adilcevaz Kef Kalesi’nde bulunan Teişeba kabartması ve yine kabartmalı taş payeler üzerindeki tasvirler dikkat çekicidir. Tanrı Teişeba’nın boğa üzerinde ayakta durur biçimde resmedildiği kabartmada giysi detayları görülür. Tanrı altta diz kapaklarına kadar uzanan bir kısa etek bunun üzerinde ise ayak bileklerine kadar uzanan bir tunik giyer. Elbise kumaşında kare, çok kollu yıldız, sekiz yapraklı rozetlerden oluşan desen vardır. Elbise kenarlı kalın şeritlerle sonlandırılmıştır. Şeritler dört kollu rozetlerle oluşturulan farklı bir desendedir.

Tanrıça Arubani’ye atfedilen ve Van-Derebey’de bulunduğu rapor edilen bir tunç heykelcik ise kadın kıyafetleri hakkında bilgi verir.  Burada da ayak bileklerine kadar uzanan bezemeli bir elbise giymiştir. Elbise kumaşındaki kare rozetler olasılıkla altın veya gümüş eklentilerdir. Başı örtülü olarak gösterilmiş figürün boynunda üç sıra halinde boncuk dizisi ve belinde kemer bulunur. Yine Van-Toprakkale’de bulunan bir altın madalyon üzerinde biri tahta oturur diğer ise ayakta, karşılıklı iki kadın figürü işlenmiştir. Bel altına kadar uzanan bir başörtü altında ayaklara kadar inen bir elbise giymişlerdir. Başörtü kenarları farklı bir desendeki kuşakla oluşturulmuştur. Yine elbise kumaşındaki kare rozet deseni burada da izlenmektedir.  

Urartu kemerleri üzerindeki tasvirler bir diğer görsel bilgi kaynağımızdır. Bir örnekte olasılıkla bir düğün merasimi sürecinde gelişen olaylar resmedilmiştir. Hikâyeci bir anlatım söz konusudur. İki kadının başında oturduğu dokuma tezgâhında desenli bir kumaş dokunmaktadır. Kadınlar ayak bileklerine kadar uzanan elbise giymişlerdir. Bellerinde kemer vardır ve bazıları başörtülüdür. Elbiselerde yatay ve çapraz kuşaklarla kimi desenler bulunduğu anlaşılır.

Dokuma Örneği

Dokuma Örneği