Fildişi oymacılık MÖ 1. binyılda Urartu’yu da içine alan geniş bir coğrafyada bazen aynı ikonografik detaylarla yaygınlaşır. Bu türden ürünlerin Urartu coğrafyasındaki atölyelerde mi üretildiği yoksa Kuzey Suriye veya Assur merkezlerinden ithal edildiği tartışmalı bir konudur. Urartu’da Altıntepe, Karmir-Blur ve Toprakkale kökenli fildişi eserler tanımlanabilir sayıdadır.

Bunlar arasında Altıntepe Mezarları’nda ve tapınak alanında bulunmuş olanlar üretim tekniği ve biçimsel olarak daha geniş bir koleksiyon oluşturur. Kuş başlı kanatlı insan figürleri ile aslan heykelcikleri en bilinen örnekleri oluşturur. Kuş başlı kanatlı insan figürinleri Assur ve Kuzey Suriye coğrafyasında yaygın olarak izlenebilen ikonografik bir öğedir. Taş kabartmalardan silindir mühürler üzerine varıncaya dek değişik boyutlarda ve üslupta kullanılmıştır. Assur saraylarındaki ortostatlarda hayat ağacının her iki tarafında ellerinde bakraç bulunan ve sağ elleri ile hayat ağacını aşılayan kartal başlı kabartmalar en çarpıcı örneklerini oluşturur. Genel hatları ile aynı ikonografik özellikleri yansıtan Altıntepe örneklerinin üst ve alt sınırlarını belirleyen düz levhalardan mobilyanın dekoratif öğesi olarak kullanıldığı söylenebilir. Aslan heykelleri üç boyutlu düzenlemeleri ile farklılık gösterirler. Bunlardan oturur durumda olan iki örneğin şamdan ayakları üzerine eklendiği kazı bulgularından hareketle söylenebilir.  Urartu’da üçayaklı metal şamdanlar üzerinde bu tür eklentilerin metal örnekleri bulunur.  Altıntepe’de geyik, insan yüzü, palmet, kanatlı güneş kursu olarak plaka biçiminde oyulmuş örnekler ile mobilya aksamı gibi işlevleri olan örnekler de görülmektedir.

Bir diğer önemli koleksiyon Toprakkale Haldi tapınağındaki kazılarda ortaya çıkarılmışlardır ve bugün British Museum’da bulunurlar. Büyük oranda sağlam olan ayakta duran üç boyutlu kadın ve erkek figürinleri yanında kanatlı cinler ile çeşitli insan ve hayvan uzuvlarına ait parçalar tanımlanabilir grupları oluşturur. Bu örneklerin de mobilya eklentileri ve süsleme öğeleri olarak kullanıldıkları söylenebilir.

Argişti oğlu Rusa Dönemi’ne tarihlendirilen Karmir-Blur arkeolojik kazılarla görece önemli sayıda fildişi eserin saptandığı bir diğer merkezdir. Bu gruptan yine insan başlı kanatlı aslan, kule modeli ve insan başları diğer merkezlerle parallelik taşıyan örnekleri oluşturur.

Urartu merkezlerinde ortaya çıkarılan fildişi eserlerin kökeni tartışmalıdır. Kimi ikonografik özellikler ve kullanım alanları Urartu’ya özgü görünmekle birlikte daha çok Kuzey Suriye ve Assur Dünyası ile ilişkilendirilmişlerdir. Hammadde olarak Kuzey Suriye’den gelen fildişinin 1. binyılın önemli siyasi ve kültürel bölgelerini oluşturan Urartu, Frig, Geç Hitit ve Assur toplumlarının ortak beğenileri ve ihtiyaçlar çerçevesinde şekillendiği anlaşılmaktadır.

LEVHA ÖRNEĞİ

LEVHA ÖRNEĞİ